Γράφει ο Δημήτρης Φιλελές
Λογοτέχνης, Φωτογράφος, http://dimitrisfileles.blogspot.com/
Τα Ιστορικά Αφηγήματα του 1821 (Πρότυπες Εκδόσεις Πηγή, 2021) είναι ένα τρίπτυχο εκτενών ιστορικών αφηγημάτων που ξεκινούν από την προεπαναστατική περίοδο και φτάνουν μέχρι τη δημιουργία του νεότερου ελληνικού κράτους. Οι συγγραφείς τους, γεννημένοι μερικές δεκαετίες αργότερα, συνδυάζοντας τη δεινότητα της πένας τους με τις προσωπικές μαρτυρίες αγωνιστών, μας προσφέρουν αφηγήματα ιδιαίτερης λογοτεχνικής και ιστορικής αξίας.
Τα κείμενα παραδίδονται στο αναγνωστικό κοινό σε μεταγραφή στη νεοελληνική γλώσσα. Το βιβλίο συνοδεύεται από CD στο οποίο διαβάζονται τα διηγήματα, ώστε να είναι προσβάσιμα και στους αναγνώστες που προτιμούν το ακουστικό βιβλίο.
Ο «Χρήστος Μηλιόνης» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1885)
Ο κατής της Άρτας, παρερμηνεύοντας το Κοράνιο, αθωώνει τον φίλο του αγά όταν αυτός αρπάζει μια νεαρή χριστιανή, που είναι βαφτισιμιά του αρματολού Χρήστου Μηλιόνη.
Αυτή είναι η αφορμή από την οποία ξετυλίγεται ο αφηγηματικός μίτος, συνδέοντας τρεις πτυχές της εξέλιξης των γεγονότων˙ τα δεινά της καταδιωκόμενης οικογένειας, την ψυχολογική πίεση της κοπέλας κατά τον εγκλεισμό της στο χαρέμι και την οργισμένη αντίδραση του αρματολού, που υπαγορεύεται από το χρέος του ως πνευματικού της πατέρα.
Στο σκηνικό της πλοκής παρελαύνουν οι χαρακτήρες των ανθρώπων της εποχής και από τις δυο πλευρές: τρομοκρατημένα πλάσματα, αγανακτισμένοι ραγιάδες, καταδότες και ήρωες μέχρι τελικής πτώσης, αυταρχικοί κατακτητές, μετριοπαθείς αξιωματούχοι και προδότες της αδελφικής φιλίας. Σύγκρουση ανθρώπων, αλλά και μοιραία σύγκρουση αξιών των ηρώων. Κυρίαρχη η φυσιογνωμία του Μηλιόνη, που και όταν δεν είναι παρών στη δράση, είναι παρών με την άποψή του.
Με την ολοκλήρωση του αφηγήματος και το τραγικό τέλος του ήρωα ο αναγνώστης συνειδητοποιεί την αριστοτεχνική αναλογία επικού και λυρικού στοιχείου, την αδιάσπαστη συνοχή ιστορικών γεγονότων και μυθοπλασίας, με ξεκάθαρη την εικόνα των προεπαναστατικών συνθηκών στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.
Ο «Λουκής Λάρας» του Δημητρίου Βικέλα (1879)
Αφηγηματικό κείμενο στο οποίο ο ήρωας -μέσω του συγγραφέα- αυτοβιογραφείται και εξιστορεί τα γεγονότα στις τουρκοκρατούμενες πόλεις της Μικράς Ασίας και, στη συνέχεια, στη Χίο το 1822, στην καρδιά της Επανάστασης του ’21.
Ο αφηγητής είναι αντιήρωας, ανήκει σε όσους ενδιαφέρονται για την προσωπική τους πρόοδο και την οικογενειακή τους ευημερία. Σε πρώτο πλάνο έχουμε τον αγώνα επιβίωσης του ανθρώπου και την αντίληψη της πραγματικότητας στις συγκεκριμένες συνθήκες. Όλα αυτά περιγράφονται με ρεαλισμό, σε άμεσο συσχετισμό και επηρεασμό από τα τραγικά συμβάντα της εποχής. Ίσως αυτή είναι η μεγαλύτερη αρετή του αναγνώσματος˙ η αλήθεια ενός ανθρώπου που καλείται να βιώσει τη σκληρή πραγματικότητα.
Ο αφηγητής επιστρέφει κάποτε στις ρίζες του, στην κρυμμένη πατρική περιουσία, που τη διαθέτει για τη σωτηρία μιας κοπέλας από τους Τούρκους, χωρίς πατριωτικές κορόνες, αλλά με τόνους χαμηλούς, με περίσκεψη και αντιηρωική πάντα διάθεση.
«Ο πειρατής της Γραμβούσας» του Κωνσταντίνου Ν. Ράδου (1912)
Η απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό επιτυγχάνεται με τη συμβολή των Μεγάλων Δυνάμεων. Η Κρήτη ζει με την ελπίδα της Ένωσης με το νέο ελληνικό κράτος και στηρίζει ηθικά και υλικά τον αγώνα. Οι ντόπιοι αναγκάζονται να συνεργαστούν με πειρατές, με τις ευλογίες της κυβέρνησης, για να εξολοθρεύσουν τους Τούρκους στο Αιγαίο.
Ένας τέτοιος πειρατής χτυπά αδιάκριτα όποιο πλοίο βρει, αρκεί να αυξήσει τα λάφυρά του. Όταν η κεντρική εξουσία του απαγορεύει τον απόπλου μέχρι να κριθεί για τις πράξεις του, αυτός καταφεύγει στον προεστό του τόπου και προσπαθεί να αποσπάσει τη συναίνεσή του, ώστε να εφαρμόσει το σχέδιο διαφυγής του. Όταν το πλοίο του αφοπλίζεται και δεν τον χωρά ο τόπος, ο πειρατής προχωρεί όχι μόνο στην αρπαγή άλλου πλοίου, αλλά και στην αρπαγή της κόρης του προεστού, που σκοπεύει να την πουλήσει για σκλάβα.
Στο πλήρωμα βρίσκεται και ένα παλικάρι που μαθαίνει ότι ο πειρατής είναι εκείνος που σκότωσε τους γονείς του. Ύστερα από δραματικά περιστατικά, το παλικάρι τον σκοτώνει και επιστρέφει την κοπέλα στην οικογένειά της. Δεν δέχεται την ασυλία και επιστρέφει στις ομάδες των πειρατών που έχουν κλειστεί στο κάστρο της Γραμβούσας. Ακολουθεί ναυμαχία και εξόντωση των πειρατών, ο θάνατος του παλικαριού και η επιστροφή των κατοίκων του νησιού στον κανονικό ρυθμό ζωής. Πιστεύουν στην έλευση της ελευθερίας, που, παρά τις θυσίες, άργησε πολύ να έρθει στην πολύπαθη Κρήτη.
